De Amerikaanse sciencefictionauteur Philip K. Dick is een reus binnen het genre: zijn werk omvat meer dan 120 (gebundelde) korte verhalen en 44 romans, waaronder The Man in the High Castle (in Nederland uitgegeven als Laarzen in de nacht) en Do Androids Dream of Electric Sheep? (De elektrische nachtmerrie). De eerstgenoemde titel leverde hem in 1963 de prestigieuze Hugo Award op, en de tweede titel zou hem later, in 1983, beroemd maken bij het grote publiek door de verfilming Blade Runner onder regie van Ridley Scott. Het is hoog tijd dat er wordt geschreven over een andere verfilming van PKD’s werk: een film die trouw blijft aan het bronmateriaal en PKD’s ‘excentrieke’ verbeelding weet over te brengen aan de kijker: Richard Linklaters A Scanner Darkly.
Linklaters A Scanner Darkly (2006), gebaseerd op het gelijknamige boek van PKD, vertelt het verhaal van narcotica-agent Bob Arctor (Keanu Reeves), die de opdracht krijgt om undercover informatie te verzamelen over… zichzelf? Het verhaal speelt zich af zeven jaar in de toekomst; een toekomst waarin 20% van de Amerikaanse bevolking verslaafd is geraakt aan een drug genaamd ‘substance D’. Om de identiteit van undercoveragenten te beschermen, zijn allen verplicht een speciaal pak te dragen op de werkvloer dat hun ware identiteit verhult. Zo krijgt Arctor, bij de narcoticabrigade bekend als ‘Fred’, de opdracht een groep verslaafden te infiltreren om informatie te verzamelen over de bevoorradingsketen van de drug. Wat volgt is het meest psychedelische undercover-verhaal ooit: Arctors taak als informant is geheim voor de verslaafden waar hijzelf onderdeel van uitmaakt, terwijl zijn ware identiteit als Bob Arctor verborgen blijft voor zijn eigen werkgevers.
Het bizarre plot is niet het enige wat de film bijzonder maakt. De hoofdrollen worden uitstekend vertolkt door een cast bestaande uit topacteurs als Keanu Reeves, Winona Ryder, Robert Downey Jr. en Woody Harrelson. De film is volledig vormgegeven door middel van rotoscooptechnieken, wat een zweverig effect creëert. Op deze manier word je als kijker in de schoenen van Arctor gezet en volg je hem in zijn trippende zoektocht naar ware identiteit en werkelijkheid. Daarnaast kan de film worden opgevat als kritiek op autoritarisme: het informantennetwerk van de narcoticabrigade doordringt het alledaagse leven, waardoor het belang van de gewone mens ondermijnd wordt door de staat. De film biedt dus, naast een aangename sci-fi filmavond, genoeg stof tot nadenken.
Bovenal blijft A Scanner Darkly een film over drugsmisbruik en -verslaving. Philip K. Dick heeft in de jaren ‘70 zelf ervaren hoe het is om te worstelen met verslavende middelen. De ervaringen die hij in deze periode opdeed, dienden als inspiratie voor het schrijven van het gelijknamige boek waar de film op gebaseerd is. De film slaagt erin deze persoonlijke strijd tegen drugs over te brengen op de kijker. Hoewel het overgrote deel van de film gehuld is in wazigheid en zweverigheid, eindigt de film met een boodschap die zowel helder als pijnlijk is.
Ben je al fan van films als Blade Runner en Total Recall? Ben je bekend met het werk van PKD en schrikt een sci-fi hersenkraker jou niet af? Dan past A Scanner Darkly waarschijnlijk in je straatje. De film is te streamen op Apple TV en Prime Video.
