Anderland vormt het meeslepende sluitstuk van Marjan Brouwers’ trilogie, en brengt haar verhaal tot een kalm maar aangrijpend einde. Tegen de achtergrond van een post-apocalyptische wereld, geteisterd door de nasleep van biologische oorlogsvoering en een overstroomd restant van wat ooit Nederland was, ontvouwt zich een strijd die niet alleen politiek of militair is, maar vooral menselijk. De regering van president Charlotte Martens — ooit symbool van orde en controle — begint zichtbaar te desintegreren. Haar macht brokkelt af nu de waarheid over het ontstaan en de gevolgen van het virus naar buiten sijpelt, en haar leger uiteenvalt onder de druk van verzet, schuld en morele twijfel.
Lees onze recensies van de voorgaande delen: Leegland en Zonderland.
Brouwers beschrijft deze ontwrichting met een oog voor de spanning tussen wetenschap en ethiek, tussen beheersing en onherstelbare schade. De biologische oorlog die wat overblijft van Nederland ooit dacht te kunnen winnen, blijkt een gif dat doorheen de hele maatschappij gesijpeld is. De zogenoemde viruskinderen — kinderen waarop geëxperimenteerd werd en zo het virus tot stand hebben gebracht— belichamen dat morele residu. Zij zijn tegelijk hoop en dreiging: levende bewijzen van menselijke overmoed, maar ook de enige kans om het virus te overleven. Eva’s werk als laborante is dan ook een race tegen de klok doorheen het boek. Brouwers verweeft haar aanwezigheid, en die van de kinderen, in het verhaal als stille getuigen van zowel schuld als vernieuwing.
Menselijke gevoelens
De kern van de roman blijft de psychologische en morele strijd. Kapitein Senna groeit uit tot een echte leider, maar wordt ook steeds meer geconfronteerd met de gevolgen van beslissingen die in naam van veiligheid zijn genomen — beslissingen die het leven van duizenden, waaronder de viruskinderen, hebben getekend. De idealistische rebellenleider Kosse Lester draagt de littekens van verlies en vermoeidheid, maar zijn geloof in een nieuwe, rechtvaardiger orde blijft de motor van het verzet. Als dochter van de grote uitvinder van het virus worstelt Eva ook met haar eigen identiteit als wetenschapper, slachtoffer en aangeboren schuld. Hun confrontaties met Martens’ regime zijn geen spektakel, maar geladen botsingen van principes, twijfel en menselijkheid — versterkt door de aanwezigheid van een generatie die nooit om haar bestaan heeft gevraagd, maar er de toekomst van vormt.
Het boek vraagt geduld. Het begin is bedachtzaam, omdat Brouwers opnieuw de verwoeste wereld tot leven brengt en de posities van de personages zorgvuldig uittekent. Ook het steeds veranderen van oogpunt in elk hoofdstuk haalt de vaart wat uit de verschillende verhaallijnen, maar wie zich aan dat langzame ritme overgeeft, wordt beloond met een roman die zich gestaag ontvouwt tot iets groters: een verhaal over macht, verantwoordelijkheid en de grenzen van menselijke controle. De steeds korter wordende hoofstukken, telkens vanuit iemand anders zijn of haar oogpunt, brengen het verhaal stilaan op kruissnelheid, om naar het einde toe dan volledig te ontpoppen in een chaotische orde.
Sober en hoopvol
Brouwers’ stijl blijft helder en beheerst, met een sobere eenvoud die past bij de uitgebluste maar nog altijd hoopvolle toon van de wereld die ze schetst. Die eenvoud wordt gebruikt als lens om de angst voor besmetting, het verdriet om verlies en de schroom om opnieuw te beginnen extra in de kijker te zetten. Ze toont hoe machtssystemen uiteenvallen en tegelijk een andere orde aankondigen.
Anderland is daarmee niet alleen een goeie afsluiter van de trilogie, maar als trilogie ook een reflectie op de prijs van vooruitgang. Geen spectaculair dystopisch slotstuk, maar een genuanceerde en menselijke afronding – de laatste confrontatie met Martens is zelfs een beetje een anticlimax met een onverwachte wending- die laat zien hoe uit de resten van vernietiging iets kwetsbaar nieuws kan ontstaan, met hoop en verzoening als pijlers van een nieuwe maatschappij.
