We vervolgen onze duik in het verleden naar de sciencefiction series die ons enkele decennia geleden nog om de oren vlogen. Na een korte introductie van hoe dit soort paperbackreeksen het licht zagen en het ontstaan en eindigen van Born SF, bekijken we dit keer maar liefst drie andere uitgevers die speciaal opgericht werd voor deze manier van uitgeven: Ridderhof, Gradivus en Scala. Twee personen waren verantwoordelijk voor deze drie uitgeverijen.
Ridderhof SF (1972-1977)
Het verhaal van Ridderhof start met Henk Cornelissen, een ondernemende Rotterdammer die met het verkopen van onder andere pornografische uitgaven een flink kapitaal en een uitgeverij (De Vrije Pers) had opgebouwd. Zijn carrière was echter controversieel, want via zijn uitgeverij bracht Cornelissen onder andere zogenaamde nazipulp uit, een bizar pornografisch genre uit de jaren zestig. Hij had in groothandelaar Jan Kerkmans een zakenpartner gevonden die hem kon helpen met de verspreiding en verkocht honderdduizenden boekjes per jaar. Later wilden ze samen nog een vertaling van Mein Kampf uitbrengen, maar na ophef bij boekhandelaren en zelfs kamervragen werd dit niet doorgezet.
In 1972 werd de samenwerking met Jan Kerkmans intensiever en richten ze samen de uitgeverij Kerco op, vernoemd naar de eerste letters van hun beider achternamen. Deze naam werd echter al vrij snel aan de kant geschoven voor een andere naam: Ridderhof. Onder de vlag van deze uitgeverij werd de sciencefictionreeks Ridderhof SF uitgebracht. De eerste twee delen verschenen (ongenummerd) bij Kerco SF, vanaf deel drie werden ze uitgegeven als Ridderhof SF. Na deel dertig is de serie ongenummerd doorgegaan met nog negen extra uitgaven, wat het totaal aantal sf pockets van Ridderhof dus op 39 brengt.
De meeste boeken van Ridderhof waren vertalingen van Edgar Rice Burroughs, zoals Pellucidar de ongebreidelde en De maanmannen en de Rode Havik. Hiervan zou je kunnen zeggen dat het soms meer ging om fantasy of avonturenverhalen dan sciencefiction zoals wij dat nu onderscheiden. Daarna kwamen veel vertalingen van verhalen van Lin Carter, maar ook van andere bekende namen als A.E. van Vogt en Philip K. Dick. Eén oorspronkelijk Nederlandstalig werk werd in deze reeks uitgebracht: De Grafzerk van Uaxactun door Jaap Verduyn.
Scala SF (1975-1978)
Jan Kerkmans richtte tijdens zijn Ridderhof avontuur op eigen houtje nog een andere uitgeverij op, genaamd Scala. Hier bracht hij van 1975 tot 1978 de reeks Scala SF uit, waarvan de eerste negentien delen genummerd waren, maar de volgende 29 delen ongenummerd verschenen. Een totaal van 48 boeken in drie jaar tijd, een behoorlijke productie!
De meeste verhalen in de serie van Scala SF kwamen van de hand van A.E. van Vogt en Jack Vance, maar ook andere grote namen als Fritz Leiber, Michael Moorcock en Philip K. Dick werden vertaald. Dit werd gedaan door veel van dezelfde mensen die voor Ridderhof vertaalden, maar ook ‘bekendere’ vertalers in het genre als Ruud Bal en Pon Ruiter die nog jaren hierna boeken uit onze genres bleven vertalen.
Gradivus SF (1977-1982)
Ook Henk Cornelissen begon nog een persoonlijk avontuur. Hij startte zelf in 1977 de uitgeverij Gradivus, die (logischerwijs) de reeks Gradivus SF op de markt bracht. In totaal verschenen er 49 boeken uit bij Gradivus SF, die ongenummerd op de markt kwamen.
Ruud Bal, die ook als vertaler bij Ridderhof en Scala had gewerkt, en Coen van der Linden waren als redacteuren verantwoordelijk voor de Gradivus-reeks. Deze onderscheidde zich door een wat meer evenwichtige keuze van het materiaal, met vertalingen van prijswinnende auteurs als Robert Silverberg, Poul Anderson en Larry Niven. Gradivus was bovendien de eerste die sciencefictionromans van de schrijfster Tanith Lee in Nederland publiceerde. Tien van haar verhalen kwamen uit in de reeks van Gradivus, zoals de Geboortegraf-trilogie, Laat de doden sterven en Heer der Stormen. Ook in dit fonds kun je zeggen dat de noemer SF breed werd genomen en dat er eigenlijk heel wat fantasy verstopt zat in de boeken.
Het hoogtepunt van de SF-reeksen lag in 1976 en 1977, zo leren we uit het essay van Dennis Schouten in De Boekenwereld, jaargang 10, nummer 3. In beide jaren kwamen meer dan 90 nieuwe titels op de markt. In zijn laatste jaar leverde Scala daar maar liefst 20 stuks van. Toen zette echter de daling in. De markt bleek oververzadigd en de verkoopaantallen bleken voor veel uitgeverijen, zo ook voor de hierboven genoemde Ridderhof, Scala en Gradivus, niet genoeg rendement op te leveren om voort te bestaan. Misschien dat daar in een later artikel nog uitgebreider op ingegaan wordt. Eerst nog meer reeksen bij de hand nemen!
De volgende keer: Elmar SF
